Gelisim suresi icinde yasanan istismardan etkilenmemek mumkun degildir. Bir cocugun ne kadar etkilendigi Iistismarın türüne, şiddetine, süresine ve eşlik eden diğer risk etmenleri ve koruyucu etmenlerin özelliklerine göre değişir. Hem davranislarda degisiklik hem de duygusal degisiklik gorulebilir. Belirtileri butunsel olarak ele almak, cocugun tum gelisimini ve gecmiste yasadigi zorluklari da ele almak gerekir.
Kucuk cocuklarda; hırçınlık, öfke nöbetleri, mutsuzluk, cekingenlik / saldırganlık, aşırı yeme ya da yetersiz yeme, uyku sorunları: kabuslar, uykuya dalmaktan korkma, tedirgin uyuma ya da aşırı uyuma, okulda davranış sorunları, okul başarısında belirgin düşme, dikkat sorunları, korkular, takintilar, cis yapma ve diskilama sorunlari gorulebilir.
Ergenlerde, duygusal dalgalanim; cok heyecanli ve cok depresif olma, duygulariyla basa cikamadigini hissetme, aglama nobetleri, donuklasma, duygularindan uzaklasma, kendini ait hissetmeme, zihinsel bulaniklik, asiri endise ve stresin fiziksel belirtileri, içe kapanma, arkadaş ilişkileri ya da sosyal becerilerde bozukluk, sosyal etkinliklere katilmama, asiri ofkelenme, eşyaya ya da başkalarına zarar verme, evden kaçma, saldırganlık ya da suç davranışları, alkol ya da madde kullanımı ,oz bakimina onem vermeme ya da asiri onem verme, baskalarinin oldugu yerlerde soyunup giyinmeyi reddetme, anlam verilemeyen korkular; dışarı çıkmaktan, aile toplantılarından, okula gitmekten vb. Gorulebilir.
Tum yaslarda cinsel etkinliklere ilişkin yaşına uymayacak kadar ayrıntılı bilgi sahibi olma, arkadaşları ya da oyuncaklarına yönelik olarak uygunsuz, sıra dışı ya da saldırgan cinsel davranışlar gösterebilir.
Travma genel olarak cogu psikiyatrik hastaligin ortaya cikma riskini arttirir.
Travma sonrasi stress bozuklugunda cocuk ya da ergen korkma, kolay irkilme, travmanın yeniden yaşandığı duygusu ve asiri uzuntu ya da donukluk, fiziksel belirtiler (nefessizlik, kalp carpintisi, bas donmesi, ellerde terleme, titreme) geri-dönüşler (flashbacks), uyku bozuklukları, travmayı anımsatan yer, durum, kişi ve konulardan kaçınma, bilinc değişikliği, bellek bozukluğu, kimlik bozukluğu, bellek yitimi dönemleri ile seyreden genel unutkanlık, aşırı düs kurma, sinirlilik, ofke nobetleri, daha onceden sevdigi aktivelerden zevk almama, etrafindakilerden kendisini uzak hissetme, caresizlik ve umitsizlik gorulebilr.
Depresyon,kaygi bozukluklari, ofke kontrol bozuklugu, karsi olma karsi gelme bozuklugu, baglanim bozukluklari/kisilik bozukluklari, yeme bozukluklari, alkol madde bagimliligi siklikla eslik eden psikiyatrik hastaliklar arasindadir.
Istismarin bilissel ve ruhsal gelisime etkileri cok yonludur. Cocugun ne kadar etkilenecegi farkli etmenlere baglidir ve her cocuk kendi durumu icinde degerlendirilmelidir. Zeka, mizac, var olan gelisimsel bozukluk, egitim, cevresel etmenler, aile ici siddet, yoksulluk olumsuz olarak etkiler. Eger anne baba saglikli ve bilincliyse, genis aile destegi varsa, erken mudahele edilmisse cocuk travmanin olumsuz etkilerine karsi belli bir seviyede korunabilir. Cocuk eger fiziksel istismara ugramissa, islev kaybi gelisebilir. Organik beyin sendromu sonucu zeka gerilikleri gorulebilir. Yaralanma ve hastanede yatis sureleri sonucunda ikincil travma gelisebilir. Bedensel, zihinsel ve duygusal ihmalin de travmaya eslik etme olasiligi yuksektir.
Istismara ugrayan cocuk korku, utanç ve suçluluk duyar. Aciklamakta zorlanir. Kendisinin ya da sevdiklerinin basina dert acabilecegini dusunebilir. Cocuk istismari acikladiktan sonra bilen kisilerin tepkileri cok onemlidir. Elestirel bir tutum, cocuga ikincil bir duygusal travma yasatir. Cocuk ikilemde kalip, utancindan ya da kendisini ya da etrafindakileri korumak amaciyla ya da travma sonrasi bilinc degisikligi/ bellek bozuklugu dolayisiyla istismarla ilgili soylemini degistirebilir.
Ikna, kandirma yoluyla yapilmis bazi istismarlarda cocuk ilk donemde belirti gostermeyebilir. Inkar edebilir. Cocuk buyudukce yasantilarini daha kapsamli degerlendirir, kendisini baskalariyla karsilastirir. Cocuk kendisine yapilanin kotulugunu anladiginda ve caresizligini algiladiginda ikincil bir yikima ugrar. Kendini guvende hissetmesi ve etrafindakilerin ona yardim edebileceklerini inanmasi cok daha zorlasir. Travmanin tum yikici etkilerin geri cevrilmesi ve cocugun guven duygusunun tekrar gelismesi icin olumlu, saglikli, guvenli iliskiler icinde cocugun kendini ifade etmesine izin verilmesi ve ortaya cikan psikiyatrik bozukluga yonelik tedavi uygulanmasi gerekir. Belli bir ilerleme kaydedilse de, belli donemlerde (cocuk sahibi olma, evlilik vs) travma semptomlari geri gelebilir ve destege ihtiyac duyulabilir.
Uz Dr Esra Caglar
Cocuk ve Ergen Psikiyatristi
Tavistock Klinigi, Londra, Ingiltere